A
TORRE
E
A
SOMBRA

Exposición de fotografía e escultura arredor da torre de San Sadurniño. Inauguración o día 11 de outubro de 2018 en Exposalnés de Cambados ás 20:00 h. Agárdovos a todos.


TORRES E LETRAS: 30 TORRES PARA 30 TEXTOS

Se hai unha icona que represente a Cambados, un fito de referencia para todo aquel que o coñece por primeira vez, a pesar do magro da súa estrutura, a penas unha parte cativa do que foi no seu tempo unha fachendosa construción a maior gloria dunha estirpe nobiliaria, esa é a Torre de San Sadurniño. A contraditoria mestura entre unha fraxilidade ruinosa e unha afouteza secular diante da bravura persistente do mar fai desta torre un engado para quen se achega á ribeira da vila de San Tomé do Mar, especialmente cando o solpor nos agasalla devagar un espectáculo no que luz, sombra, mar e nubes semellan andar ás brincadeiras mentres non chega o fundido a negro final. A visión deses frecuentes ocasos desbordantes de cor, co mar acendido polo sol en retirada tras a sombra aínda ergueita da torre, viaxa con frecuencia no meu pensamento entre as cordas vibrantes da arpa que imaxinou Gabriel Fauré para o seu maxistral “Une Châtelaine en sa tour”, título tirado dun verso de Paul Verlaine. É comprensible así que leve tirando fotos neste lugar desde o momento no que comprei a miña primeira cámara, unha Zenit-122 aínda soviética, no xa afastado 1989. De case trinta anos de lle dar ao botón presento agora unha presada de imaxes.

Nunha desas tardiñas outonizas diante da torre, acompañado polo morno e maino vento mareiro e polo cheiro perfumado a salitre e salicornia, viñéronme ao recordo vellas historias de torres e as moitas horas de lecturas en tardes coma esa e pensei que a nosa torre se vería ben acompañada, en todas as épocas do ano, en calquera circunstancia meteorolóxica, daquelas damas e cabaleiros, asaltos e amoríos, cadeas e destrucións que acontecían naquelas torres. Pois ben, velaí vai unha selección de textos de terras alleas e veciñas, de tempos afastados e próximos, algúns deles na súa lingua orixinal, por me parecer doadamente comprensible para o noso entorno inmediato, e outros que traducín na busca desa mesma comprensión, sen deixar de mostrar a obra orixinal. A súa disposición é aleatoria, combinando estilos e idades ao chou, se cadra por un arrebato dadaísta. Agardo que sexa do interese dos lectores e que estes mesmos, cando noutro serán futuro sexan levados polos seus pasos diante da torre, teñan presentes no pensamento esas mesmas historias que eu tivera naquela tardiña outoniza dun tempo pasado que se vai perdendo na memoria. Teño tamén os mesmos desexos que, diante dun traballo deste tipo, tivera o meu veciño Pedro Pablo Bazán de Mendoza (Cambados, 1758-París, 1835), que no prólogo da súa tradución da Henriada de Voltaire do 1816 dixo:
“Deseo, amado Lector compatriota, quedes útilmente ilustrado, ó quando menos, dulcemente divertido con la lectura de mi traducción. Quiero por medio de este sincero voto, si eres aun uno de mis apasionados, corresponder desde este mi triste refugio, del mejor modo que hoy puedo, á la virtuosa constancia de tu amistad, y si eres uno de mis enemigos, quiero también enseñarte generosidad (...) por la parte que has tenido en esta producción literaria, cuyos defectos, deberás mirar siempre, por graves y feos que sean, con cariñosa indulgencia”.


A TORRE E A SOMBRA: 18 torres + 18 sombras = 18 haikus

Andará a torre de San Tomé do Mar pouco máis ou menos polo seu quinto centenario e ben se ve no seu perfil esbarroado tan longa historia de loita contra o mar persistente que a acomete cada día. Tal batalla infatigable non ten máis que un posible vencedor, pero mentres non chegue a grande onda definitiva, como aquela de Kanagawa que ameaza ao mesmo monte Fuxi do xenial Katsushika Hokusai, verá o seu perfil recortado contra os vermellos outonizos, os grises ameazantes do inverno, as moluras prateadas da primavera ou os azuis ferintes do verán. Ese perfil, por azar ou polas mesmas leis da física que determinan de que xeito morren os edificios, rematou por acadar unha forma aproximadamente triangular, truncada no seu curuto desde hai cen anos, cando o remate da cheminea, pola que os mariñeiros de San Tomé bautizaran á vella torre que lles servía de guía no mar co nome de “O Picacho”, colapsou e veu facer de niño de caramuxos e maragotas onda os cons.

Cando pensei en facer unha historia arredor da torre como ancoraxe tamén imaxinei unha serie de pezas a xeito de variacións sobre ese tema, tomando o seu perfil xa descrito como base e compoñendo unha forma e unha contra forma en diferente material do mesmo xeito que a torre, desde a súa masa granítica, proxecta a sombra sobre o mar ou o perfil sobre o ceo, tomando en consideración que o material de cada forma é tan importante como o é a súa fasquía, polo que a miña man debería estar o menos presente posible en favor da naturalidade da composición. Tomei como punto de partida para este proceder a afirmación de Guillerme de Ockham (c. 1280/1288-1349), nas súas Quaestiones in libros physicorum: “Aliqua sunt artificalia, in quibus non solum artifex operatur, sed et natura” (“Algunhas obras de arte non son só produtos do artista, senón tamén da natureza”). Tamén tiven en consideración o que afirmaba o arquitecto Sverre Fehn (1924-2009), que cada material ten a súa propia sombra, onde a sombra da pedra non é igual que a dunha folla fráxil de outono, e que a sombra penetra no material e irradia a súa mensaxe.
Como me deu por enredar, tamén me pareceu axeitado asociar a cada unha das pezas realizadas un haiku, de xeito que o conxunto de todos eles tecese a propia historia da torre dun xeito pouco habitual. Resultou un reto complicado, pois este formato poético presenta unhas características escasamente axeitadas para tal función, pero estaba seguro de que, tal como dialogaban de vello os haikus cos hagas que se deseñaban á súa beira, colaborando ambos para unha maior expresividade do conxunto, así o podería facer eu, neste caso combinando letras con pedra, con pau, con ferro.


Esta exposición enmárcase dentro do proxecto “A TORRE E A SOMBRA”, no que se inclúe a publicación dun libro dese título que, ademais do recollido aquí, conta cunha primeira parte, “O TEMPO DA TORRE”, na que se relata o contexto histórico e cultural no que nace a torre e con ela as vilas próximas e a súa contorna. Está prevista a súa publicación para o mes de decembro de 2018.

MÚSICA: Gabriel Fauré : "Une Châtelaine en sa tour..." Op.110 (piano solo version), interpretado por Hiroaki Ooi
youtu.be/4HHgPGM7y6A

© All Rights Reserved

Amor en la biblioteca

Cuentan que cuentan que había
una vez una princesa
que vivía en un estante
de una vieja biblioteca.
Su casa era un cuento de hadas,
que casi nadie leía,
estaba entre un diccionario
y un libro de poesías.
Solamente algunos chicos
acariciaban sus páginas
y visitaban a veces
su palacio de palabras.
Desde la torre más alta,
suspiraba la princesa.
Lágrimas de tinta negra
deletreaban su tristeza.
Es que ella estaba aburrida
de vivir la misma historia
que de tanto repetir
se sabía de memoria:
una bruja la hechizaba
por envidiar su belleza
y el prícincipe la salvaba
para casarse con ella.
Cuentan que cuentan que un día,
justo en el último estante,
alguien encontró otro libro
que no había visto antes.
Al abrir con suavidad,
sus hojas amarillentas
salió un capitán pirata
que estaba en esa novela.
Asomada entre las páginas
la princesa lo miraba.
Él dibujó un sonrisa
sólo para saludarla.
Y tarareó la canción
que el mar le canta a la luna
y le regaló un collar
hecho de algas y espuma.
Sentado sobre un renglón,
el pirata, cada noche,
la esperaba en una esquina
del capítulo catorce.
Y la princesa subía
una escalera de sílabas
para encontrar al pirata
en la última repisa.
Así se quedaban juntos
hasta que salía el sol,
oyendo el murmullo tibio
del mar, en un caracol.
Cuentan que cuentan que en mayo
los dos se fueron un día
y dejaron en sus libros
varias páginas vacías.
Los personajes del libro
ofendidos protestaban:
"Las princesas de los cuentos
no se van con los piratas".
Pero ellos ya estaban lejos,
muy lejos, en alta mar
y escribían otra historia
conjugando el verbo amar.
El pirata y la princesa
aferrada al brazo de él
navegan por siete mares
en un barco de papel.

Liliana Cinetto, 20 Poesías de amor y un cuento desesperado, 2003.

www.farodevigo.es/portada-arousa/2018/10/17/oda-guardian-...

MÚSICA: Luis FitzPatrick - Slow Air on Uilleann Pipes Half Set
youtu.be/_6rrEaQ4Vrw

© All Rights Reserved

O mar dá muit', e creede que non
se pod'o mundo sen el governar,
e pode muit', e ha tal coraçón,
que o non pode ren apoderar.

------------------------------

Sobre mar ven quen frores d’amor ten:
mirarei, madre, as torres de Geén.

Pai Gomes Chariño (ca. 1225-1295).

www.lavozdegalicia.es/noticia/arousa/cambados/2018/12/05/...

www.lavozdegalicia.es/noticia/arousa/cambados/2018/10/25/...

cxusto.blogspot.com/2018/11/a-torre-e-sombra-de-exposicio...

axendacultural.aelg.gal/2019/06/20/cambados-actos-destaca...

gramho.com/media/2071422737838740612

MÚSICA: Clemens Ruh - In The Dark
youtu.be/SQiNKimBXfk

© All Rights Reserved

Caen as follas,
prenden letras e torres
no outono fértil.

Haiku, 5 de decembro de 2018.

MÚSICA: Loreena McKennitt - Seeds of Love
youtu.be/uerICM5Rapo

© All Rights Reserved

Dourado manto
para unha vella torre
foi este outono.

Haiku, 5 de decembro de 2018.

MÚSICA: Loreena McKennitt - Good King Wenceslas
youtu.be/ElO6auK1GYw

© All Rights Reserved